Sağlık harcamaları ve ekonomik büyüme

Can YARDIMCI (Doç. Dr.)

cyardim22@gmail.com

İktisadi gelişme ve büyüme teorileri, ülkeler arasındaki farklılıkların birçok nedeni olduğunu ileri sürerler. Bu argümanın temel felsefesi, kimi ülkeler neden daha fazla gelişmişken diğerleri neden daha az gelişmiştir düşüncesine dayanmaktadır. Ekonomik büyüme modelleri temelde iki değişken üzerinden ele alınmaktadır: emek ve sermaye. Ancak ekonomik büyüme modellerinin bir diğer önemli değişkeni teknolojidir ve bu değişken de büyüme fonksiyonlarında yerini almıştır. Ekonomik büyümeyi ifade için kullanılan fonksiyonlarında temelde sermaye sadece fiziksel sermaye üzerinden ele alınırken daha sonraları bu değişken beşeri sermayeyi de içerecek biçimde modellerde dikkate alınmıştır. Ülkeler arasındaki büyüme değerlerindeki farklılıkların açıklanmasında kullanılan beşeri sermayenin belirleyicileri ise eğitim ve sağlıktır. Dolayısıyla ülkeler arasındaki gelişmişlik düzeyindeki farklılıkların nedenlerinden biri de ülkeler arasındaki sağlık seviyesi ve sağlık girdilerinin arasındaki farklardır (Mills ve Gilson, 1988:7).
Sağlık değişkeni; refah seviyesi, beşeri sermaye ve emek verimliliği üzerinde direkt etkiye sahiptir (Taşdemir ve Dilber, 2020: 25-26). Sağlık hizmetlerinin; ihtiyacı tam olarak karşılaması, herkes tarafından erişilebilir olması ve nitelikli gerçekleşmesi durumunda bu hizmetten faydalanan bireyler kendilerini iyi hissedeceklerdir. İnsanların sağlıklı olması, ömür süresini uzatacak ve iş gücünden daha fazla faydalanılmasını sağlayacaktır. Bireylerin daha sağlıklı olmalarını sağlamanın en temel göstergelerinden biri de sağlık harcamalarıdır. Sağlık harcamalarındaki artış, sağlık üzerinde olumlu etki yaratmaktadır (Batbaylı, 2022:44). Bu açıdan bakıldığında, sağlık alanında yapılacak yatırım ve bireyler için yapılacak harcamalar emeğin verimini artıracak, buna bağlı olarak veri zaman diliminde üretimi artıracaktır. Sonuç olarak sağlık alanında yapılacak yatırım ve harcamalar ekonomik büyüme üzerinde yadsınmayacak büyüklükte pozitif etkiler yaratacağı aşikardır (Işık, 1997:34).
Sağlık harcamalarının artmasının nedenlerinden biri de sağlık sigortası olanların sayısının artmasıdır. Sağlık sigortasına ulaşabilen bireylerin sayısını artması ile sağlık harcamaları artmakta ve böylece ekonomik performans yani ekonomik büyüme pozitif yönde etkilenmektedir (Frankovic ve Kuhn, 2023:2). Ayrıca sağlık harcamalarındaki artış sağlık hizmetlerinin sunumunun iyileşmesini sağlayacak ve insanlar için beklenen yaşam süresinde artış meydana getirecektir. Beklenen yaşam süresinin artış göstermesiyle birlikte sağlık harcamaları ekonomik büyümeyi dolaylı yoldan da pozitif etkileyecektir (He ve Li, 2020:2381). Nitekim ülkeler bazında yapılan sağlık harcamaları zamanla artış göstermektedir. Sağlık harcamalarındaki artış toplumsal bilinç ile birlikte sağlığa ilişkin verilen önemin bir göstergesidir. Dünya genelinde sağlık harcamalarının GSYİH’ya oranları artmakta ve 2020 yılı itibariyle bu oran yaklaşık %11’leri bulmaktadır. Türkiye ekonomisi bakımından ise sağlık harcamalarının GSYİH’ya oranı 2020 yılı itibariyle yaklaşık %5 civarındadır. Dünya ortalaması ve Türkiye özelinde sağlık harcamalarının GSYİH’ya oranlarının zaman içindeki değişimini göstermek için 2000 ve 2020 yılları arasındaki verilere ilişkin grafik aşağıda sunulmuştur. Grafiğin oluşturulmasında kullanılan istatistiki veriler Dünya Bankası (World Bank, 2003) veri tabanından elde edilmiştir.
Grafik 1. Sağlık Harcamalarının GSYİH İçerisindeki Payı

Kaynak: Dünya Bankası
(World Bank)
Dünya Bankası veri tabanından diğer ülkeler içinde ulaşılan bazı verileri yer vererek daha somut bir bakış açısı sunabiliriz. OECD ülkeleri için 2020 yılı itibariyle sağlık harcamalarının GSYİH’ya oranı %14 civarındadır. Avrupa Birliği ülkelerinde ise bu oran 2020 yılı için %11 civarındadır. Bazı gelişmiş ülkelere baktığımızda ise 2020 yılı itibariyle sağlık harcamalarının GSYİH’ya oranı Almanya için % 13, Birleşik Krallık için %12 ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) için bu oran % 19 civarındadır.
TARTIŞMA VE
GENEL DEĞERLENDİRME
Sağlık ekonomisinin, iktisat biliminin bir alt dalı olarak ortaya çıkmasındaki temel mantık kaynakların kıt olmasıdır. Bu mantıktan hareketle politika yapıcılar, kaynakların kısıtlılığı altında kaynakların etkili ve verimli kullanılmasına sağlayarak hiçbir kimsenin dışlanmadığı bir sağlık sistemini oluşturmak için çalışırlar. Ancak sağlık hizmetlerinin diğer mal ve hizmetlerin aksine kendine özgü bir takım özelliklerinden dolayı etkili bir şekilde değerlendirilmesi zorluklar içermektedir. Sağlık hizmetlerinin ekonomik yönden analizinin içerdiği zorlukların aşılması için yapılan akademik çalışmalar gün geçtikçe artmakta ve literatürde bunun paralelinde genişlemektedir.